یادداشت هشتاد و سوم: آیات 66-100 از سوره مبارکه آل عمران

هاأَنتُمْ هؤلاءِ حاجَجْتُمْ فیما لَکُم بِهِ عِلمٌ فَلِمَ تُحآجّونَ فیما لَیْسَ لَکُم بِهِ عِلْمٌ وَاللّهُ یَعْلَمُ و أَنتُمْ لا تَعْلَمونَ. آگاه باشید! شما کسانى هستید که درباره آنچه به آن آگاهى داشتید مجادله و ستیز کردید، پس چرا درباره آنچه به آن آگاهى ندارید مجادله و ستیز مى‏کنید؟! و خدا مى‏داند و شما نمى‏دانید.66

ما کانَ إبْراهیمُ یَهُودیّاً و لا نَصْرانیّاً و لکِن کانَ حَنیفاً مُّسْلِماً و ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکینَ. ابراهیم نه یهودى بود و نه نصرانى، بلکه یکتاپرست و حق‏گرایى تسلیم بود و از مشرکان نبود.67

إنَّ أَوْلَى النّاسِ بِإبْراهیمَ لَلَّذینَ اتَّبَعوهُ و هذَا النَّبیُّ وَالَّذینَ آمَنوا وَاللّهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنینَ. مسلماً نزدیک‏ترین مردم به ابراهیم کسانى‏اند که از او پیروى کردند، و این پیامبر و کسانى که ایمان آورده‏اند [از همه به او نزدیک‏ترند] و خدا سرپرست مؤمنان است.68

وَدَّت طّآئِفَةٌ مِّنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَوْ یُضِلّونَکُمْ و ما یُضِلّونَ إِلاّ أَنفُسَهُمْ و ما یَشْعُرونَ. گروهى از اهل کتاب آرزو دارند که کاش شما را گمراه کنند، در حالى که جز خودشان را گمراه نمى‏کنند، و [این را] درک نمى‏کنند.69

یا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَکْفُرونَ بِآیاتِ اللّهِ و أَنتُمْ تَشْهَدونَ. اى اهل کتاب، چرا به آیات خدا کفر مى‏ورزید در حالى که خودتان [به درستی آن] گواهى مى‏دهید؟ 70‏

یا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَلْبِسونَ الْحَقَّ بِالْباطِلِ و تَکْتُمونَ الْحَقَّ و أَنتُمْ تَعْلَمونَ. اى اهل کتاب، چرا در حالى که [به حقایق] آگاهید، حق را به باطل مى‏پوشانید و آن را پنهان مى‏دارید؟71

و قالَت طّآئِفَةٌ مِّنْ أَهْلِ الْکِتابِ آمِنوا بِالَّذیَ أُنزِلَ عَلَى الَّذینَ آمَنوا وَجْهَ النَّهارِ وَاکْفُروا آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعونَ. و گروهى از [عالمانِ] اهل کتاب [به پیروان خود] گفتند: اول روز به آنچه بر مؤمنان نازل شده ایمان آورید و در پایان روز کفر ورزید، شاید [آنان نیز به تردید افتند و] از دینشان بازگردند.72

و لا تُؤْمِنوا إِلاّ لِمَن تَبِعَ دِینَکُمْ قُلْ إِنَّ الْهُدَى هُدَى اللّهِ أَن یُؤْتَى أَحَدٌ مِّثْلَ ما أُوتیتُمْ أَوْ یُحآجّوکُمْ عِندَ رَبِّکُمْ قُلْ إِنَّ الْفَضْلَ بِیَدِ اللّهِ یُؤْتیهِ مَن یَشاءُ وَاللّهُ واسِعٌ عَلیمٌ. و [گفتند] جز به کسى که از دینتان پیروى مى‏کند اطمینان نورزید. بگو: یقیناً هدایت، هدایت خداست. سپس گفتند: گمان نکنید آنچه به شما اهل کتاب داده شده به کسى دیگر داده شود یا اینکه مؤمنان مى‏توانند نزد پروردگارشان با شما محاجّه و گفتگو کنند. بگو: فضل و رحمت به دست خداست، به هر کس بخواهد مى‏دهد؛ و خدا بسیار عطا کننده و داناست.73

یَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَن یَشاءُ وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ. هر که را بخواهد به رحمت خود اختصاص مى‏دهد و خدا داراى فضل بزرگ است.74

و مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ مَنْ إِن تَأْمَنْهُ بِقِنطارٍ یُؤَدِّهِ إِلَیْکَ و مِنْهُم مَّنْ إِن تَأْمَنْهُ بِدینارٍ لاّ یُؤَدِّهِ إِلَیْکَ إِلاّ ما دُمْتَ عَلَیْهِ قآئِماً ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قالوا لَیْسَ عَلَیْنا فِی الأُمّیّینَ سَبیلٌ و یَقولونَ عَلَى اللّهِ الْکَذِبَ و هُمْ یَعْلَمونَ. و از اهل کتاب کسى است که اگر او را بر مال فراوانى امین شمارى، آن را به تو بازمى‏گرداند؛ و از آنان کسى است که اگر او را به یک دینار امین شمارى، آن را به تو بازنمى‏گرداند، مگر آنکه همواره بالاى سرش بایستى. این به خاطر آن است که آنان گفتند: رعایت حقوق غیر اهل کتاب بر عهده ما نیست، [و در ضایع کردن حقوق دیگران عقوبت نداریم] و اینان [در حالى که باطل بودن گفتار خود را] مى‏دانند بر خدا دروغ مى‏بندند.75

بَلَى مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ وَاتَّقَى فَإِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقینَ. آرى، هر که به پیمان خود وفا کرد، و تقوا پیشه ساخت، [بداند که] یقیناً خدا تقواپیشگان را دوست دارد.76

إنَّ الَّذینَ یَشْتَرونَ بِعَهْدِ اللّهِ و أَیْمَانِهِمْ ثَمَناً قَلِیلاً أُوْلَـئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الآخِرَةِ و لا یُکَلِّمُهُمُ اللّهُ و لا یَنظُرُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ و لا یُزَکّیهِمْ و لَهُمْ عَذَابٌ أَلیمٌ. قطعاً براى کسانى که پیمان خدا و سوگندهایشان را به بهاى اندکى مى‏فروشند، در آخرت بهره‏اى نیست و خدا با آنان سخن نمى‏گوید و در قیامت به آنان نظر نمى‏نماید و پاکشان نمى‏کند و براى آنان عذاب دردناکى خواهد بود.77

و إِنَّ مِنْهُمْ لَفَریقاً یَلْوونَ أَلْسِنَتَهُم بِالْکِتابِ لِتَحْسَبوهُ مِنَ الْکِتابِ و ما هُوَ مِنَ الْکِتابِ و یَقولونَ هُوَ مِنْ عِندِ اللّهِ و ما هُوَ مِنْ عِندِ اللّهِ و یَقولونَ عَلَى اللّهِ الْکَذِبَ و هُمْ یَعْلَمونَ. و از یهود گروهى هستند که هنگام [خواندن] دست نوشته‏ها[ى خود] زبان را چنان پیچ و خم مى‏دهند تا شما گمان کنید که از کتاب آسمانى است، در حالى که از کتاب [آسمانى] نیست؛ و مى‏گویند: آنچه مى‏خوانیم از سوى خداست. در حالى که از سوى خدا نیست؛ و با آنکه مى‏دانند، به خدا دروغ مى‏بندند.78

مَا کَانَ لِبَشَرٍ أَن یُؤْتِیَهُ اللّهُ الْکِتَابَ وَالْحُکْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ یَقُولَ لِلنَّاسِ کُونُواْ عِبَاداً لِّی مِن دُونِ اللّهِ وَلَـکِن کُونُواْ رَبَّانِیِّینَ بِمَا کُنتُمْ تُعَلِّمُونَ الْکِتَابَ وَبِمَا کُنتُمْ تَدْرُسُونَ. هیچ انسانى را نسزد که خدا او را کتاب و حکمت و نبوّت دهد، سپس به مردم بگوید: به جاى خدا بندگان من باشید بلکه [تکلیف الهى او اقتضا مى‏کند به مردم بگوید:] به خاطر آنکه کتاب خدا را تعلیم مى‏دادید، و به سبب آنکه آن را مى‏خواندید، دانشمندانِ الهى باشید.79

و لا یَأْمُرَکُمْ أَن تَتَّخِذُواْ الْمَلائِکَةَ وَالنَّبیّینَ أَرْباباً أَیَأْمُرُکُم بِالْکُفْرِ بَعْدَ إِذْ أَنتُم مُّسْلِمونَ. و نیز نَسِزد که به شما فرمان دهد که فرشتگان و پیامبران را خدایان خود گیرید. آیا [چنین انسان والایى] شما را پس از آنکه تسلیم [خدا] شده‏اید، امر به کفر مى‏کند؟80

و إِذْ أَخَذَ اللّهُ مِیثاقَ النَّبیّینَ لَما آتَیْتُکُم مِّن کِتابٍ و حِکْمَةٍ ثُمَّ جاءکُمْ رَسولٌ مُّصَدِّقٌ لِّما مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ و لَتَنصُرُنَّهُ قالَ أَأَقْرَرْتُمْ و أَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِکُمْ إِصْرِی قالوا أَقْرَرْنا قالَ فَاشْهَدوا و أَنا مَعَکُم مِّنَ الشّاهِدینَ. و [یاد کنید] هنگامى که خدا از همه پیامبران پیمان گرفت که هرگاه کتاب و حکمت به شما دادم، سپس پیامبرى براى شما آمد که آنچه را نزد شماست تصدیق کرد، قطعاً باید به او ایمان آورید و وى را یارى دهید. [آن گاه خدا] فرمود: آیا اقرار کردید و پیمان محکم مرا دریافت نمودید؟ گفتند: اقرار کردیم. فرمود: پس گواه باشید و من هم با شما از گواهانم.81

فَمَن تَوَلَّى بَعْدَ ذَلِکَ فَأُوْلَـئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ. پس کسانى که بعد از این [از عهد خود] روى برتافتند، پس آنان فاسقانند.82

أَفَغَیْرَ دینِ اللّهِ یَبْغُونَ و لَهُ أَسْلَمَ مَن فِی السَّماواتِ وَالأَرْضِ طَوْعاً و کَرْهاً و إِلَیْهِ یُرْجَعونَ. آیا غیر دین خدا را خواستارند، در حالى که هر که در آسمان‏ها وزمین است از روى رغبت یا کراهت در برابر او تسلیم است، وهمه به سوى او بازگردانده مى‏شوند؟83

قُلْ آمَنّا بِاللّهِ و ما أُنزِلَ عَلَیْنا و ما أُنزِلَ عَلَى إِبْراهیمَ و إسْماعیلَ و إسْحاقَ و یَعْقوبَ وَالأَسْباطِ و ما أوتِیَ مُوسَى و عیسَى وَالنَّبِیّونَ مِن رَّبِّهِمْ لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ و نَحْنُ لَهُ مُسْلِمونَ. بگو: ما به خدا و آنچه بر ما نازل شده و آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و نوادگان او فرود آمده و آنچه به موسى و عیسى و پیامبران از سوى پروردگارشان داده شده ایمان آوردیم و میان هیچ یک از آنان فرق نمى‏گذاریم، و ما در برابر او تسلیم هستیم.84

و مَن یَبْتَغِ غَیْرَ الإِسْلامِ دِیناً فَلَن یُقْبَلَ مِنْهُ و هُوَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرینَ. و هرکه جز اسلام دینى طلب کند، هرگز از او پذیرفته نمى‏شود و او در آخرت از زیانکاران است.85

کَیْفَ یَهْدِی اللّهُ قَوْماً کَفَروا بَعْدَ إیمانِهِمْ و شَهِدوا أَنَّ الرَّسولَ حَقٌّ و جاءَهُمُ الْبَیِّناتُ وَاللّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظّالِمینَ. چگونه خدا گروهى را هدایت کند که بعد از آنکه ایمان آوردند و به حقانیت رسول اسلام شهادت دادند و دلایل روشن و آشکار براى آنان آمد، کافر شدند؟ و خدا گروه ستمکاران را هدایت نمى‏کند.86

أُولَـئِکَ جَزآؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَةَ اللّهِ وَالْمَلآئِکَةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعینَ. اینان کیفرشان این است که لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر آنان است.87

خالِدینَ فیها لا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ و لا هُمْ یُنظَرونَ. در آن لعنت جاودانه‏اند؛ نه عذاب از آنان سبک شود و نه مهلتشان دهند.88

الَّذینَ تابوا مِن بَعْدِ ذَلِکَ وَأَصْلَحوا فَإِنَّ الله غَفورٌ رَّحیمٌ. مگر کسانى که بعد از آن توبه کردند و [خود را] اصلاح نمودند؛ زیرا خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.89

إنَّ الَّذینَ کَفَروا بَعْدَ إِیمانِهِمْ ثُمَّ ازْدادوا کُفْراً لَّن تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ و أُوْلَـئِکَ هُمُ الضّآلّونَ. مسلماً کسانى که پس از ایمانشان کافر شدند، سپس بر کفر [خود] افزودند، هرگز توبه آنان پذیرفته نخواهد شد؛ و اینانند که گمراهند.90

إِنَّ الَّذینَ کَفَروا و ماتوا و هُمْ کُفّارٌ فَلَن یُقْبَلَ مِنْ أَحَدِهِم مِّلْءُ الأرْضِ ذَهَباً و لَوِ افْتَدَى بِهِ أُولَـئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ و ما لَهُم مِّن نّاصِرینَ. قطعاً کسانى که کافر شدند و در حال کفر از دنیا رفتند، هرگز از هیچ یک از آنان هر چند به اندازه آکندگى زمین از طلا فدیه و عوض دهد، پذیرفته نمى‏شود؛ براى آنان عذابى دردناک خواهد بود، و هیچ یاورى نخواهند داشت.91

لَن تَنالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقوا مِمّا تُحِبّونَ و ما تُنفِقوا مِن شَیْءٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلیمٌ. هرگز به [حقیقتِ] نیکى نمى‏رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید؛ و آنچه از هر چیزى انفاق مى‏کنید یقیناً خدا به آن داناست.92

کُلُّ الطَّعامِ کانَ حِـلاًّ لِّبَنی إِسْرائیلَ إِلاّ ما حَرَّمَ إِسْرائیلُ عَلَى نَفْسِهِ مِن قَبْلِ أَن تُنَزَّلَ التَّوْراةُ قُلْ فَأْتوا بِالتَّوْراةِ فَاتْلوها إِن کُنتُمْ صادِقینَ. همه خوراکى‏ها بر بنى‏اسرائیل حلال بود، جز آنچه حضرت یعقوب پیش از آنکه تورات نازل شود بر خود حرام کرد؛ بگو: اگر راستگویید تورات را بیاورید و آن را بخوانید.93

فَمَنِ افْتَرَىَ عَلَى اللّهِ الْکَذِبَ مِن بَعْدِ ذَلِکَ فَأُوْلَـئِکَ هُمُ الظّالِمونَ. پس کسانى که بعد از این بر خدا دروغ بندند، اینانند که یقیناً ستمکارند.94

قُلْ صَدَقَ اللّهُ فَاتَّبِعُواْ مِلَّةَ إِبْراهیمَ حَنیفاً و ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکینَ. بگو: خدا راست گفت. بنابراین از آیین ابراهیم که یکتاپرست بود و از مشرکان نبود، پیروى کنید.95

إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذی بِبَکَّةَ مُبارَکاً و هُدًى لِّلْعالَمینَ. یقیناً نخستین خانه‏اى که براى [نیایش و عبادت] مردم نهاده شد، همان است که در مکه است، که پر برکت و وسیله هدایت براى جهانیان است.96

فیهِ آیاتٌ بَیِّـناتٌ مَّقامُ إِبْراهیمَ و مَن دَخَلَهُ کانَ آمِناً و لِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبیلاً و مَن کَفَرَ فَإِنَّ الله غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمینَ. در آن نشانه‏هایى روشن [و از جمله] مقام ابراهیم است؛ و هر که وارد آن شود در امان است؛ و خدا را حقّى ثابت و لازم بر عهده مردم است که آهنگ آن خانه کنند، [البته] کسانى که بتوانند به سوى آن راه یابند، و هر که ناسپاسى ورزد...، پس خدا از جهانیان بى‏نیاز است.97

قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَکْفُرونَ بِآیاتِ اللّهِ وَاللّهُ شَهیدٌ عَلَى ما تَعْمَلونَ. بگو: اى اهل کتاب، چرا به آیات خدا کفر مى‏ورزید؟ در حالى که خدا بر آنچه انجام مى‏دهید شاهد است.98

قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ لِمَ تَصُدّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ مَنْ آمَنَ تَبْغونَها عِوَجاً و أَنتُمْ شُهَداء و ما اللّهُ بِغافِلٍ عَمّا تَعْمَلونَ. بگو: اى اهل کتاب! چرا کسانى را که ایمان آورده‏اند از راه خدا - در حالى که خواهان کج نشان دادن آن هستید - بازمى‏دارید؟ با اینکه شما [بر حقّانیّتش] گواهید، و خدا از آنچه انجام مى‏دهید بى‏خبر نیست.99

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا إِن تُطِیعوا فَریقاً مِّنَ الَّذینَ أُوتُواْ الْکِتابَ یَرُدّوکُم بَعْدَ إِیمانِکُمْ کَافِرینَ. اى اهل ایمان، اگر از گروهى از کسانى که به آنان کتاب داده شده اطاعت کنید، شما را پس از ایمانتان به کفر بازمى‏گردانند.100